Gedrag van mensen proberen we vaak te verklaren door de eigenschappen van deze specifieke personen te onderzoeken. Dat lijkt lang niet altijd te lukken. Met systemisch kijken doe je het anders: je beschouwt de dynamiek van de systemen waarin de individuelen functioneren. Het gaat er om die dynamiek te vinden, die het gedrag bestuurt. Je zoomt in feite uit en gaat op zoek naar patronen. En daarvan probeer je de (on)logica te begrijpen. Je beschouwt de problemen als oplossingen van iets dieperliggends.

Als adviseur of coach ondersteun je op deze manier het individu of de organisatie om “om het hoekje” te kijken.

Zelfregulering van levende systemen

Organisaties, teams, families of andere herkenbare entiteiten die uit meerdere delen bestaan, kunnen beschouwd worden als levende systemen. Daarmee zijn ze onderhevig aan zelfregulering. Dat maakt dat een deel van het gedrag van mensen en groepen in die organisaties onbewust wordt gestuurd.

Onbewuste en irrationele aspecten spelen dus een grote rol in ons werk en leven, groter dan velen zich realiseren. Dat maakt dat de intuïtieve methode van systemisch kijken, inclusief (systemisch-fenomenologische) opstellingen (familie- of organisatie-) zo bruikbaar is. Die methode werkt met beelden vanuit het onbewuste en het oordeelloos waarnemen daarvan.

Familie- en organisatiesystemen

Het systeemdenken en systemisch kijken stamt in de kern uit de negentiende eeuw. Aan de basis ligt de fenomenologie, of oordeelloze waarneming. Dit is de bereidheid om alle kennis over organisaties of systemen naast je neer te leggen en alleen maar te kijken naar wat zich toont. Maar ook de uitgangspunten van de Gestalttherapie: het gewaar zijn in het hier en nu, zitten hier in. Dit correspondeert met wat Otto Scharmer in Theory U beschrijft als ‘presencing’: zien vanuit de bron.

Het systeemdenken is in de twintigste eeuw met succes toegepast op familiesystemen. Wetenschappers en therapeuten (Nagy, Satir, Minuchin, Freud, Jung en vele anderen) hebben direct en indirect het denken over en werken met familiesystemen beïnvloed.

Uiteindelijk vonden de inzichten over menselijke systemen ook hun weg naar de systemische benadering van organisaties.

Systemische principes

Deze inzichten zijn in hoofdlijnen:
– Er zijn generatie overschrijdende patronen
– Mensen gedragen zich vanuit loyaliteiten waarvan ze zich niet bewust zijn
– Mensen hebben een feilloos gevoel voor de balans in geven en nemen
– Hoe meer het systeem als geheel versterkt wordt, des te meer ontstaat voor de individuele leden de mogelijkheid om eigen problemen zelf op te lossen
– De structuur van een systeem – waarin bepaald wordt wie er bij welk subsysteem hoort, en welke plek ieder subsysteem heeft – is een belangrijke factor in de vitaliteit van het systeem.

Systemisch kijken: coaching

Het inzetten van deze systemische manier van kijken kan op verschillende manieren. Voor mij als begeleider zal de ingang ofwel via een verzoek om coaching zijn, ofwel via een verzoek om organisatieadvies.

Als coach begeleid ik professionals en leiders die willen werken aan thema’s als samenwerking, groei & ontwikkeling, zingeving, zelfbewustzijn en -positionering, leiderschap, communicatie, gevoel van vastlopen of relaties met de omgeving.

Dat doe ik deels op de “klassieke” management of life coaching manier, voor zover je al van klassiek zou kunnen spreken. Die manier van coachen is oplossingsgericht en gaat grotendeels over het veranderen van gedrag en denkbeelden van de coachee zelf. Het is een proces dat werkt met bewuste en rationele informatie.

Zodra ik daar aanleiding toe voel zal ik ook het systemisch perspectief inbrengen. Ik zal de coachee helpen mogelijke patronen van zichzelf in organisatiesystemen te herkennen. Wellicht ziet de coachee dat hij of zij door bepaald gedrag trouw is aan iemand of iets uit zijn familie van herkomst. Mijn inzet is erop gericht dat de coachee de dynamiek ontdekt waarvan hij deel van uit maakt en dus uitzoomt naar de het grotere systeem. Het grotere systeem heeft vaak andere eigenschappen dan de som der delen. Die informatie is vaak verborgen en onbewust. Een familieopstelling kan desgewenst deel uitmaken van de coaching.

Systemisch kijken: advisering

Een andere ingang naar mijn hulp met de systemische blik is door me als adviseur te vragen. Als raadgever adviseer ik leiders die ondersteuning kunnen gebruiken bij problemen in hun organisatie waar geen duidelijke oorzaak voor te vinden is. In situaties waar gebruikelijke interventies niet blijvend helpen. Waar er goede wil is, maar het toch steeds niet lukt het voor elkaar te krijgen. Waar patronen zich in de organisatie lijken te herhalen of de energie keer op keer wegstroomt. Dit zijn typische omstandigheden waar anders, systemisch kijken een hele nieuwe blik op de zaak kan werpen. Bij het onderzoek naar de vastzittende situatie zal altijd gekeken worden naar hoe het zit met de vervulling van de basisbehoeften van de organisatie; wordt de oorsprong van de organisatie als vertrekpunt onder ogen gezien? Vormt erkenning van de historie de basis voor het heden? Heeft alles wat bij het systeem hoort een heldere plek in het geheel? Heeft, in de ordening van het geheel, elk deel een eigen plek? Is er een faire balans tussen geven en nemen?

Systemisch kijken: opstellingen

Een organisatieopstelling kan eventueel onderdeel uitmaken van het adviestraject. Een dergelijke opstelling is erop gericht om de patronen in de organisatie op te sporen, de verstrikkingen te ontrafelen en daarmee een start voor de oplossing of verandering te bieden.

Wil je meer weten over het inzetten van systemisch kijken en werken? Er is veel te vinden bij uitgeverij het Noorderlicht en het Bert Hellinger Instituut

En uiteraard vertel ik je hierover of over hoe ik dit inzet in mijn coaching graag meer.